Ormansızlaşmanın Önlenmesi Tüzüğü

Tüzükle ilgili öngörülen değişiklikler nelerdir?

Mevzuatta yer alan ürünlerin ve ürün tanımlarının Komisyon tarafından değiştirilebileceği belirtilmektedir. Ayrıca Komisyon, mevzuatın kapsamının diğer emtialara genişletilip genişletilmeyeceğini ilişkin de değerlendirmede bulunacaktır. Emtia değerlendirmesine yönelik ilk değerlendirme mevzuatın yürürlüğe girmesinden iki yıl sonra yapılacaktır.

Tüzük kapsamında ürünler için bir eşik değer var mıdır?

İşlenmiş ürünler de dahil olmak üzere, ilgili bir emtia veya ürünün uygulanmayacağı bir eşik değeri veya hacmi yoktur.

Avrupa Birliği içerisindeki ürünler tüzükten nasıl etkilenecektir?

AB içerisinde üretilen ürünler de AB dışında üretilen ürünler ile aynı gerekliliklere tabiidir. Mevzuat Ek-1'de listelenen ürünlere AB'de mi üretildi, ithal mi edildi bakılmaksızın uygulanacaktır. Örneğin AB içerisindeki bir şirket Ek-1'de yer alan 1806 GTİP kodlu çikolatayı üretiyorsa, çikolatada kullanılan kakao tozu (GTİP 1805) önceden piyasaya sürülmüş ve özen yükümlülüğü sorumluluğunu yerine getirmiş olsa bile şirket, operatör[2] olarak mevzuatın kurallarına tabi olacaktır.

Özen yükümlülüğü nedir ve tüzük kapsamında neler beklenmektedir?

Özen yükümlülüğü işletmelerin kendi operasyonlarında, tedarik zincirlerinde ve diğer iş ilişkilerinde fiili ve potansiyel olumsuz etkileri nasıl ele alacaklarını belirlemek, önlemek, azaltmak ve hesaba katmak için yürütmesi gereken süreçtir. Etkili bir özen yükümlülüğü sisteminin işletmenin neden olduğu veya katkıda bulunduğu olumsuz etkileri iyileştirmesine olanak sağlaması amaçlamaktadır.[3] AB Ormansızlaşmanın Önlenmesi Tüzüğü de Ek-1'inde yer alan soya, sığır eti, palm yağı, ahşap/ağaç ürünleri, kakao, kauçuk ve kahve ile bu ürünleri girdi olarak kullanan ürünlerin (örneğin çikolata, mobilya, lastik, deri) AB pazarına girişi veya AB'den ihraç edilmesi aşamasında ormansızlaşmaya ve orman bozulumuna yol açmadığına yönelik özen yükümlülüğü beyanını zorunlu hale getirmiştir. Özen yükümlülüğü beyanı ürünlerin insan ve işçi hakları, yolsuzlukla mücadele gibi ulusal mevzuat hükümlerine uygun üretildiğine yönelik beyanları da kapsamaktadır. Mevzuata göre operatörlerin kurması ve devamlılığını sağlaması gereken özen yükümlülüğü sistemi üç adımdan oluşmaktadır.

• Operatörlerin ilk adım olarak piyasaya sürmeyi veya ihraç etmeyi düşündükleri emtia veya ürün, gümrük prosedürleri kapsamında 'serbest dolaşıma giriş' veya 'ihracat' dahil olmak üzere ilgili miktar, tedarikçi, üretim ülkesi, yasal hasat kanıtı gibi bilgileri toplamaları gerekecektir. Bu adımda önemli gerekliliklerden biri ilgili emtianın üretildiği arazi parsellerinin coğrafi koordinatlarını elde etmek ve Bilgi Sistemi[4] aracılığıyla sunulacak durum tespiti beyanında ilgili bilgileri sağlamaktır. Operatörün gerekli bilgileri toplayamıyorsa bahse konu ürünü piyasaya sürmekten veya ihraç etmekten kaçınması gerektiği ifade edilmektedir. Üretimden kaçınmamanın yaptırımlara yol açabilecek yönetmelik ihlaliyle sonuçlanacağı belirtilmektedir.
• İkinci adımda şirketlerin tedarik zincirine uyumsuz ürünlerin girme riskini doğrulamak ve değerlendirmek için ilk adımda toplanan bilgileri özen yükümlülüğü sistemlerinin risk değerlendirme ayağına iletmeleri gerekecektir. Operatörlerin, toplanan bilgilerin risk değerlendirme kriterlerine göre nasıl kontrol edildiğini ve riski nasıl belirlediklerini göstermesi beklenmektedir.
• Üçüncü adımda operatörlerin ikinci adımda uyumsuzluk riskinin ihmal edilebilir düzeyden[5] fazla olduğunu bulmaları durumunda riskin ihmal edilebilir düzeyde olmasını sağlamak için yeterli ve orantılı azaltma önlemleri almaları gerekecektir. Bu önlemlerin belgelenmesi gerekmektedir. Emtialarını tamamen düşük riskli olarak sınıflandırılan bölgelerden[6] tedarik eden operatörler, basitleştirilmiş durum tespiti yükümlülüklerine tabi olacaklardır.

Tüzük ahşap ambalajlar için ne öngörmektedir?

Mevzuatın ambalaj olarak kullanılan ahşaba nasıl uygulanacağı noktasında ürünün son ürün olarak mı yoksa başka bir ürünü desteklemek, korumak veya taşımak üzere yalnızca ambalaj malzemesi olarak kullanılıp kullanılmadığına bakılacaktır. 4415 GTİP koduna göre sınıflandırılan ambalaj başka bir ürünü desteklemek, korumak veya taşımak için kullanılırsa mevzuat kapsamında değildir. Piyasaya sunulan başka bir ürünü desteklemek, korumak veya taşımak için yalnızca ambalaj malzemesi olarak kullanılan ambalaj malzemesi, hangi GTİP koduna tabi olursa olsun, mevzuatın ekinde tanımlanan ilgili ürünler içerisinde değerlendirilmeyecektir. Gönderilere eşlik eden kullanıcı kılavuzları da kendi başlarına satın alınmadıkları sürece bu muafiyet kapsamına girmektedir.

Doğal afetler ile oluşan durumlar tüzüğün ormansızlaşma tanımı kapsamında nasıl değerlendirilmektedir?

Mevzuatın ormansızlaşma tanımı insan kaynaklı olsun veya olmasın, ormanların tarımsal kullanıma dönüştürülmesini kapsamaktadır dolayısıyla buna doğa afetleri nedeniyle oluşan durumlar da dahildir. Yangın geçiren ve daha sonra tarım arazisine dönüştürülen bir orman, mevzuat kapsamında ormansızlaşma olarak kabul edilmektedir. Bu özel durumda, bir işletmecinin o alandan mevzuat kapsamındaki malları tedarik etmesi yasaklanmaktadır. Ancak etkilenen ormanın yenilenmesine izin verilirse, bu ormansızlaşma olarak kabul edilmez ve işletmeci, orman yeniden büyüdükten sonra ahşap tedarik edebilir.

Geçiş süreci ile ilgili önemli tarihler nelerdir?[7]

Bir emtia geçiş döneminde yani EUDR'ın uygulanmaya başlamasından önce piyasaya arz edilirse (örneğin türev bir ürünü piyasaya arz ederken) operatörün yükümlülüğünün söz konusu ilgili ürünü üretmek için kullanılan emtianın mevzuatın yürürlüğe girmesinden önce piyasaya arz edildiğini kanıtlamak için yeterince kesin ve doğrulanabilir kanıt toplamakla sınırlı olacağı belirtilmektedir. Emtia geçiş döneminden sonra yani 30 Aralık 2025'ten sonra piyasaya arz edilirse veya ihraç edilirse, operatör mevzuatın standart yükümlülüklerine tabi olacaktır. Aynı şekilde 30 Aralık 2025'ten sonra piyasaya arz edilen emtialarla üretilen ilgili ürünlerin parçaları için, operatör yönetmeliğin standart yükümlülüklerine tabi olacaktır.

Mevzuat, operatörlerin ve KOBİ olmayan tüccarların emtiaların üretildiği toprakların coğrafi koordinatlarını toplamasını gerektirmektedir. Bu belirli bir bölgede ormansızlaşma olmadığını kanıtlamak için gereklidir.

Geçiş dönemi uygulamasına ilişkin olarak Kereste Tüzüğüne tabi olan ahşap ürünler[8] için mevzuatın yürürlük tarihi olan 29 Haziran 2023 tarihinden önce üretilen ve 30 Aralık 2025 tarihinden sonra AB pazarına arz edilen ürünler için Kereste Tüzüğü 31 Aralık 2027 tarihine kadar geçerli olmaya devam edecektir. 29 Haziran 2023 tarihinden sonra üretilen ürünler için EUDR geçerlilik tarihi 30 Aralık 2025 olurken, 29 Haziran 2023 tarihinden önce üretilen ürünler için geçiş süreci 31 Aralık 2027 tarihinde sona erecek, söz konusu tarihten sonra AB pazarına arz edilen ahşap ürünleri için Ormansızlaşma Tüzüğü hükümleri geçerli olacaktır.