Yapay Zekâ Yarışı

Uluslararası rekabetin yeni odağı haline gelen yapay zekâ pazarı hızla büyümektedir. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı'nın (UNCTAD) güncel raporuna göre küresel yapay zekâ pazarının 2023 yılında 189 milyar dolardan yaklaşık 25 katlık bir artış ile 2033 yılına kadar 4,8 trilyon dolara ulaşması öngörülmektedir. [1]

2024 yılında ABD'de özel sektörün yapay zekâ yatırımlarının 109,1 milyar dolara ulaştığı tahmin edilmektedir.[2] ABD, 2025 Temmuz ayında yayınladığı Yapay Zekâ Eylem Planı ile inovasyonu hızlandırmayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda düzenlemeleri azaltmayı, özel sektörün yapay zekâ teknolojilerini benimsemesini teşvik etmeyi öngörmektedir. Ayrıca veri merkezlerinin kurulmasına yönelik izin süreçlerinin hızlandırılması, çeşitlilik, eşitlik ve kapsayıcılık ile iklimle ilgili gerekliliklerin kaldırılması ve yapay zekâ ile ilgili iş gücü eğitimine yatırım yapılması planlanmaktadır.[3]

Yapay zekâ yarışındaki diğer önemli aktör olan Çin, 2017 yılında yayınladığı Yeni Nesil Yapay Zekâ Geliştirme Planı (The Next Generation AI Development Plan) kapsamında 2030'a kadar yapay zekâda lider olmayı hedeflemektedir. Bu doğrultuda çekirdek yapay zekâ endüstrisini 1 trilyon RMB (yaklaşık 140 milyar dolar) üzerine çıkarmayı ve ilişkili sektörlerin toplam değerini 10 trilyon RMB (yaklaşık 1,4 trilyon dolar) ulaştırmayı planlamaktadır.[4] 2023 yılında verilere göre Çin'in yapay zekâ endüstrisi, 500 milyar RMB (yaklaşık 70 milyar dolar) aşan bir büyüklüğe ulaşmış olup 4.300'den fazla şirketi bünyesinde barındırmaktadır.[5] Morgan Stanley Çin'de yapay zekâ yatırımlarının 2030 itibarıyla %52 getiri sağlayacağını, uzun vadede ise verimliliği artırarak Çin'in GSYH büyümesine katkı sağlayacağını öngörmektedir.[6]

Avrupa Birliği 2025 Nisan ayında açıkladığı Yapay Zekâ Kıtası Eylem Planı (The EU AI Continent Action Plan) büyük ölçekli yapay zekâ veri ve bilişim altyapılarının kurulması, yüksek kaliteli veriye erişimin artırılması, stratejik sektörlerde yapay zekâ kullanımının teşvik edilmesi, yapay zekâ becerilerinin güçlendirilmesine yönelik eylemler içermektedir. Planın temel unsurları arasında Yapay Zekâ Fabrikaları ve Gigafabrikaların kurulması, özel yatırımları harekete geçirmeyi amaçlayan InvestAI Mekanizması ve Yapay Zekâ Becerileri Akademisi'nin başlatılması yer almaktadır. [7]

Tüm bunların yanı sıra 2033'te 4,8 trilyon dolara ulaşması beklenen yapay zekâ pazarı getirilerinin, büyük ölçüde belli bölgelerde yoğunlaşması kapsayıcılığa dair tartışmaları gündeme getirmektedir zira yapay zekâ altyapısına ve uzmanlığına erişim hâlen birkaç ekonomide yoğunlaşmıştır. Küresel Güney'de yer alan 118 ülke, yapay zekâ yönetişimine ilişkin başlıca tartışmaların dışındadır. Küresel düzeyde kurumsal araştırma ve geliştirme harcamalarının %40'ı, büyük ölçüde ABD ve Çin merkezli 100 şirket tarafından gerçekleştirilmektedir. Hem ulusal hem de kurumsal düzeydeki piyasa hâkimiyeti, teknolojik uçurumları daha da derinleştirme riski taşımaktadır. Gelişmekte olan ekonomilerde altyapıya, veri ve becerilere yatırım yapılması fayda potansiyelini artıracaktır.[8]