Brexit Sonrası Birleşik Krallık'ta Emisyon Ticaret Sistemi
Brexit Sonrası Birleşik Krallık'ta Emisyon Ticaret Sistemi
Birleşik Krallık'ın Avrupa Birliği'nden (AB) resmi olarak ayrılmasından sonra 1 Ocak 2021 tarihi itibariyle, Birleşik Krallık'ta AB Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) yerine Birleşik Krallık ETS kullanılmaya başlanmıştır. Birleşik Krallık'ı oluşturan 4 ülkenin hükümetleri, ETS'nin Birleşik Krallık'ın iklim hedefleri doğrultusunda karbon fiyatlama politikalarını güçlendirirken, aynı zamanda Birleşik Krallık'ta faaliyet gösteren işletmelerin rekabetçiliklerinin korunmasına hizmet etmesi konusunda mutabık kalmışlardır.
Birleşik Krallık ETS ile AB ETS birbirine çok benzerdir. Birleşik Krallık ETS "üst sınır ve ticaret" prensibi üzerine kuruludur. Üst sınır, sistemin kapsamına giren sektörler tarafından emisyonuna izin verilen toplam sera gazı miktarını ifade etmektedir. Bu sayede emisyon yapılabilecek toplam karbon miktarına bir sınır getirilmiş olmaktadır. Bu üst sınır zamanla azaltılacaktır. Bu sistem, karbon azaltımına yönelik diğer düzenlemeler ile birlikte, Birleşik Krallık tarafından koyulmuş olan "Net Sıfır 2050" hedefine ulaşma da önemli bir katkı sağlayacaktır. Sistem kapsamında yer alan işletmeler aldıkları serbest tahsisatların yanı sıra, belirlenen üst sınırı aşmamak kaydıyla ihalelerden emisyon hakları satın alabilecek ve bu emisyon haklarının diğer piyasalarda alım-satım işlemini gerçekleştirebileceklerdir. Sistem kapsamında yer alan işletmeler yıl boyunca gerçekleştirdikleri emisyona eş değerde miktarda emisyon haklarını her yıl teslim etmek zorundadırlar. ETS üst sınırı zaman içinde azaltılacağından toplam emisyon miktarı da zaman içinde düşecektir.
Birleşik Krallık ETS enerji tüketimi yoğun endüstrilere, elektrik enerjisi üreticilerine ve havacılık sektörüne uygulanacaktır. ETS, "Toplam termal girdisi" 20 MW'ı (megawatt) geçen işletmelerde, yakıtların tüketimini içeren işletme faaliyetlerini kapsamaktadır. Toplam termal girdi, bir işletmenin faaliyetleri sırasında belirli bir zaman zarfında kullanılan toplam ısı enerjisini ifade etmektedir. Tehlikeli atıkların bertaraf edilmesine yönelik faaliyet gösteren işletmeler ise bu kriterler dahilinde yer alsalar bile ETS'nden muaf tutulmuşlardır.
Havacılık sektöründe sadece belirli güzergahlar ETS kapsamında değerlendirilmektedir. Bu güzergahlar: Birleşik Krallık içindeki yerel uçuşlar, Birleşik Krallık ile Cebelitarık arasındaki uçuşlar ve Birleşik Krallık ile Avrupa Ekonomik Bölgesi arasındaki uçuşlardır. Havayolu şirketi hangi ülkede faaliyet gösterirse göstersin, bu güzergahlarda gerçekleştirilen uçuşlar ETS dahilindedir.
Birleşik Krallık ETS kapsamına giren faaliyetler Sera Gazı Emisyon Ticaret Sistemi yasa tasarılarında listelenmiştir. Havacılık sektörü için belirlenen bu faaliyetler https://www.legislation.gov.Uk/ukdsi/2020/9780348209761/schedule/1 internet bağlantısında, kurulu sabit tesislere yönelik belirlenen bu faaliyet ise https://www.legislation.gov.Uk/ukdsi/2020/9780348209761/schedule/2 internet bağlantısında sunulmaktadır. AB ile Birleşik Krallık arasında varılan anlaşma gereğince, Kuzey İrlanda'da elektrik üretimi gerçekleştiren işletmeler ise AB ETS kapsamında yer alacaktır.
Birleşik Krallık ETS kapsamında gerçekleştiren faaliyetlerin doğrulama işlemini gerçekleştiren kuruluşlar Birleşik Krallık Akreditasyon Kuruluşu (UK Acreditation Services - UKAS) tarafından yetkilendirilmektedir. Yetkilendirilen kuruluşların listesi https://www.ukas.com/find-an-organisation/browse-by-category/?cat=2539 internet sitesinde yer almaktadır. ETS kapsamında "karbon kaçağı" riskini azaltmak amacıyla işletmelere ve havayolu firmalarına serbest tahsisat dağıtılması uygulamasına devam edilecektir. Bu kapsamda Birleşik Krallık ETS kapsamında yer alan firmalara 2021 - 2025 döneminde sağlanan serbest tahsisatların listesi https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment data/ file/1045104/uk-ets-allocation-table.csv/preview internet sitesinde sunulmaktadır. Havayolu işletmelerine sağlanan serbest tahsisatlar ile ilgili liste ise https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/ file/997221/uk_ets__aat.csv/preview internet sitesinde yer almaktadır. ETS kapsamında yer alan işletmeler her yıl 31 Mart itibariyle emisyon miktarlarını gösteren faaliyet raporlarını ilgili düzenleyici kuruluşa sunmalıdırlar.
İhale usulü ile satış işlemi, emisyon haklarının piyasaya sunulma yöntemleri arasında ilk sırada yer almaktadır. İhale ile satışın yanı sıra, işletmelerin diğer piyasalarda emisyon hakları alım- satımı yapması mümkündür. İhale ile satışta bir emisyon hakkı satışı için belirlenen asgari fiyat 22 İngiliz Sterlini'dir. Bu fiyatın altında verilen tekliflerinde satış gerçekleşmemektedir. Emisyon hakkı fiyatlarını büyük çaplı dalgalanmalara karşı korumak için "fiyat sınırlama mekanizması" geliştirilmiştir. Bu mekanizma sayesinde eğer fiyatlar uzun süre çok yüksek seviyelerde seyrederse kamu idaresi fiyatların aşağı çekilmesi için gerekli müdahaleyi yapabilecektir. Şekil 1'de emisyon hakları fiyatlarının son 2 yıldaki değişimi gösterilmektedir.
Birleşik Krallık ETS (UK ETS) resmi olarak 1 Ocak 2021 tarihi itibariyle başlatılmıştır. Ancak Birleşik Krallık'taki firmalar 2020 yılında gerçekleştirdikleri emisyonları için emisyon haklarını 30 Nisan 2021 tarihine kadar AB ETS altında işlemeye devam etmişlerdir. UK ETS fiyatları açık artırma ile ilk olarak 19 Mayıs 2021 tarihinde ICE Futures Europe kuruluşu bünyesinde "UKA Futures" adıyla yayınlanmaya başlamıştır. Brexit geçiş döneminin sona erdiği 31 Aralık 2020 tarihinde AB ETS fiyatı 32,94 Euro/ton'dur. UK ETS fiyatlarının ilk kez yayınlanmaya başlandığı 19 Mayıs 2021 tarihinde ise AB ETS fiyatı 50,35 Euro/ton iken, UK ETS 45,55 GBP/ton olarak gerçekleşmiştir. O dönemden günümüze kadarki süreçte AB ETS'de primler %63, UK ETS'de ise %61,6 arttı.
Şekil 1: UK ETS Fiyatları Değişimi (19 Mayıs 2021 - 13 Ocak 2022)
Birleşik Krallık'ta faaliyet gösteren ve yıllık 25.000 ton karbondioksit eşdeğerinden az miktarda emisyon gerçekleştiren işletmeler ile hastanelere hizmet sağlayan işletmeler ETS kapsamı dışında yer almak için başvuru yapabilmektedirler. Bu işletmelerin emisyon miktarlarını düzenli olarak takip etmeleri ve onaylatmaları gerekmektedir.
Meral USLU
Ekonomik Araştırmalar Şube Müdürü