Dünya Mal Ticareti 2021 Üçüncü Çeyrek

Dünya Mal Ticareti 2021 Üçüncü Çeyrek[1]

Arka arkaya yaşanan dört çeyreklik yüksek artıştan sonra, tedarik zinciri kesintileri, üretim girdilerinin kıtlığı ve yükselen Covid-19 vakaları ticaret büyümesinde ağır bastı ve 2021'in üçüncü çeyreğinde dünya mal ticaret hacmi %0.8 oranında düştü.

Üçüncü çeyrekteki düşüşe sebep olan olumsuzluklara rağmen, sene başından eylüle kadar olan ticaret hacmi %11.9 yukarıda olarak gerçekleşti. Bu rakam ise, 4 Ekim tarihli %12.7'lik artış öngören DTÖ tahminine göre küçük miktar daha düşük. Dördüncü çeyrekte hacim büyürse, 2021 yılı mal ticareti için %10.8'lik artış tahmini hala gerçekleşebilir. ABD'nin batı sahillerindeki konteyner limanlarında tıkanıklığın açılması için alınan tedbirlerin bir ölçüde başarı göstermesinden ötürü bunun gerçekleşmesi hala ihtimal dâhilinde. DTÖ'nün mal ticaret barometresi 2021'in son aylarında ticaret büyümesinde hafifleme sinyalleri vermiş olsa rağmen, barometre okuması hala trend seviyesinde devam ediyor. Bununla birlikte Omicron varyantının ortaya çıkışı risklerin dengesini aşağı yöne düşürdü. Bu da daha olumsuz neticelerin ihtimalini artırıyor.

Ticaret hacminin aksine, ihracat ve ithalat fiyatlarının keskin bir şekilde artmasıyla mal ticaret değeri üçüncü çeyrekte tırmanmaya devam etti. İhracat ve ithalat ortalamasıyla ölçülen dünya ticareti nominal ABD doları bazında üçüncü çeyrekte bir önceki yılın aynı dönemine göre %24 arttı. Bu büyüme ikinci çeyrekteki %46'lık artıştan daha zayıf ama ilk çeyrekteki %15'lik artıştan da daha güçlü. 2020'nin üçüncü çeyreği ile 2021'in üçüncü çeyreği arasında iki katından yüksek bir seviyeye çıkan yakıtı da içeren temel emtia fiyatlarının artışı ticaret değerlerini yükseltti. IMF istatistiklerine göre Ekim ayında tepe noktasına erişen yakıt fiyatları kasım ayında azaldı, ancak bir önceki yılın aynı dönemiyle kıyaslandığında hala %137 daha yukarıda. Bu arada gıda fiyatları %23 arttı ve ana metaller de bir önceki yıla göre %13 daha fazla. Birçok mamul ürün fiyatı da arttı. Bu da birçok ekonomide ölçülen enflasyonu artırdı.

Şekil 1 Dünya mal ticaret hacmi ve değeri (2015 1. Çeyrek - 2021 3. Çeyrek)

Endeks 2019=100

Kaynak: WTO ve UNCTAD tahminleri

Dünya ticareti ile dünya ihracat ve ithalatının ortalamasını gösteriliyor.

Üçüncü çeyrekte mal ticaret hacmindeki azalmanın ana sebebi Kuzey Amerika ve Avrupa ithalatının tahmin edilenden daha zayıf gerçekleşmesi. Bu ise Asya'nın ihracatının azalması şeklinde tecelli etti. Asya'nın ithalatı üçüncü çeyrekte küçüldü ama bu azalış Ekim ticaret tahmininde öngörülmüştü.

Üçüncü çeyrekte mevsimsel etkilerden arındırılmış ihracat bir önceki çeyreğe göre Kuzey Amerika'da %1.9; Güney ve Orta Amerika'da %2.5; Avrupa'da %1.0; Afrika'da %3.8 ve Asya'da %1.2 azaldı. Önceki ve ortak üyeleri de dâhil olmak üzere Bağımsız Ülkeler Topluluğunda ihracat %3.8 oranında, Orta Doğu'da ise %2.6 fazla gerçekleşti.

Şekil 2 bölgelere göre dünya mal ticaret hacmi (2019 1. Çeyrek – 2021 3. Çeyrek)

Endeks 2019=100

Kaynak: WTO ve UNCTAD tahminleri

* Güney ve Orta Amerika, Karayipleri kapsıyor.

** Ortak ve önceki üye devletleri de içeren Bağımsız Devletler Topluluğu'nu gösteriyor.

Üçüncü çeyrekte Avrupa'nın ithalatında %2.6 oranında büyüme tahmin edilmesine rağmen %0.5 azalma gerçekleşti. Üçüncü çeyrekte Bağımsız Ülkeler Topluluğu'nun ithalatı da %3.2; Afrika'nın ithalatı %0.7; Asya'nın ithalatı ise %1.3 oranında azaldı. Kuzey Amerika'nın ithalatı üçüncü çeyrekte %0.4 yüksek gerçekleşti ama aslında %1.5'lik artış tahmininde bulunulmuştu. Güney Amerika ve Orta Asya'dan nakliyeler de %0.4 ve %1.6 oranında yüksek gerçekleşti.

Mal Ticaret Değerleri

Şekil 3 Mal Ticaretinin Yıllık Artışı (2021 1. Çeyrek – 2021 3. Çeyrek)

Usd değeri bazında %'lik değişim

Kaynak: WTO tahminleri

Üçüncü grafik dünya mal ticareti dolar değerinin yıllık büyümesini ürün kategorisine göre göstermektedir. Mal ticaret değerlerindeki değişim, 2020'de %71 gibi oranla toplamın çok büyük kısmını oluşturan mamul ürünleri yansıtmaktadır. Karşılaştırma yapılacak olursa, tarımsal ürünler %10; yakıt ve madencilik ürünleri %13 ve kalan kısmı temsil eden belirli olmayan ürünler ise toplamın %6'sını oluşturuyor. Mamul ürünler ve tarımsal ürünlerin ticaret akışları üçüncü çeyrekte geçtiğimiz yıla göre sırasıyla %21 ve %18 arttı. Yakıt ve madencilik ürünlerinin ticareti aynı periyoda göre %71 daha fazla. Doğal gaz fiyatlarındaki dört kat artış bunu etkiledi.

Şekil 4 Mamul maddelerin yıllık büyümesi  (2021 1. Çeyrek- 2021 3. Çeyrek)

Usd bazında %'lik değişim

Kaynak: WTO tahminleri

Dördüncü grafik seçili kategorilerdeki mamul ürünlerin 2021 yılı ilk 3 çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla gerçekleşen ticaret değer artışını gösteriyor. Bazı sektörler üçüncü çeyrekte güçlü artışlar kaydetti. Bunların içinde %73 artan demir ve çelik; %26 artan elektronik bileşenler, %22 artan tıbbi ürünler, %31 artan diğer kimyasallar var. Diğer bileşenler ise durgunluk yahut azalış gösterdi. Bunlar arasında durağan seyir izleyen otomotiv ürünleri, %5 artan telekomünikasyon ekipmanları, %5 artan giyim, %7 azalan tekstil mevcut. Otomotiv ürünleri ve telekomünikasyon ekipmanlarındaki zayıflık semikondüktör sıkıntısını yansıtıyor. Zira semikondüktör sıkıntısı bu girdileri yoğun olarak kullanan ürünlerin üretimlerinin kapanmasına yol açmıştı. Tekstil kategorisi ise pandeminin ilk zamanlarında artan tıbbi maskeleri içeriyor. Bu ürünlerin üçüncü çeyrekteki azalışını yüksek baz seviyesi açıklıyor.

Ülkeler bazında iki yıl içindeki mal ticaret artışına bakıldığında pandemi seviyesine göre değişim ülkelere göre oldukça farklılık gösteriyor. Ocak-Ekim arasında bir önceki yılın aynı dönemine göre mal ihracatında Güney Afrika %36, Çin %32 seviyelerinde artış yaşarken; ABD %5, gibi mütevazı artış gerçekleştirdi. Kolombiya ve Namibya ise %6 azalış gerçekleştirdi. Türkiye ise bunlar arasında %22'lik artışla söz konusu ülke skalasının orta noktasında duruyor.

Mal ticaretine yönelen risk ve zorlukları ise 5., 6. ve 7. grafiklere bakarak tahlil edebiliriz. 5. Grafik pandemi başından beri bölgelere göre Covid-19 bulaş dalgalarını gösteriyor. Üçüncü tepe noktası 2021'in üçüncü çeyreğinde gerçekleşti. O dönemde salgın Dünyanın üçüncü en yoğun limanı olan Ningbo'yu da içeren Çin limanlarındaki faaliyetlerde kesintilere sebep olmuştu. Ekim ayında Covid-19 vakaları azaldıktan sonra tekrar yükselmeye başladı. Bu ise 2021'in dördüncü çeyreği ve sonrasında dünya ticaret hacmini etkileyebilecek daha fazla kesintilere sebep olabilir. Dünya mal ticaret hacminin %35'inden fazlasını temsil eden Avrupa şu anda en yüksek vaka sayısına sahip bölge. Bulaşıcılığı yüksek olan Omicron varyantına karşı insanları korumak, sağlık ve ekonomi üzerindeki etkisini azaltmak üzere devletler takviye aşılamaya başlıyor.

Şekil 5 2020 9. Haftadan beri günlük yeni Covid-19 vaka sayısı

WTO DTÖ hesaplamaları ECDC verisi kaynaklı

* Güney ve Orta Amerika, Karayipleri kapsıyor

**Ortak ve eski üyeler dâhil Bağımsız Ülkeler Topluluğu

6. Grafik dünyadaki 94 limanı kapsayan endekse dayanarak küresel konteyner elleçlemesini gösteriyor. Elleçlenen miktar rekor seviyelere yakın. Son aylarda ise düz seyir izlemeye başladı. 2021'de konteyner elleçleme yılın başından Ekim'e kadar olan sürede yaklaşık %9 daha fazla gerçekleşti. Bu ise aynı dönemdeki dünya mal ticaret hacmi artışıyla karşılaştırılabilir bir seviye. Bu gösterge ticarette nihai yükseliş ya da azalışın işaretlerini izlemeye değer.

Şekil 6 RWI/ISL Konteyner elleçleme endeksi (Ocak 2015 – Ekim 2020)

Endeks 2015=100

Kaynak: Institute for Shipping Economics and Logistics

Son olarak 7. Grafik semikondüktör kıtlığının otomotiv ürünlerinin satışındaki etkisini gösteriyor. EFTA ve Birleşik Krallık da dâhil olmak üzere Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri'nde araç satışları Ekim ayında azalmaya devam etti. Ancak Çin'de tersine dönmeye başladı. Çin araç satışları kasımda yükselmeye başladı. Bu pazarlardaki satışlar düştü çünkü semikondüktör sıkıntısı yüzünden araç üretimi, talebi karşılayamadı. 7. Grafiğin ikinci kısmı dünya semikondüktör ticaretinin tahmini hacmi gösteriliyor ki bu ekimde keskin biçimde arttı. Semikondüktör ticaretindeki artış üretim sorunlarını kısmen giderebilir.

Şekil 7 Büyük pazarlarda otomobil satışı ve önde gelen tedarikçilerin semikondüktör ihracatı (Ocak 2015- Ekim 2021)

Mevsimsel etkilerden arındırılmış 1000 araç ve endeks 2015=100

Kaynak: China Association of Automobile Manufacturers (CAAM), European Automobile Manufacturers' Association (ACEA), ve U.S. Federal Reserve for car sales. Semikondüktör ihracatı için ulusal gümrük istatistikleri Trade Data Monitor (TDM)'den alındı.