Dünya Sıfır Emisyon Günü
21 Eylül Dünya Sıfır Emisyon Günü 2008'de Kanada'da Ken Wallece isimli bir tasarımcı tarafından fosil yakıt tüketimi için 24 saatlik moratoryum çağrısıyla başlamıştı.1 Fosil yakıtlardan çıkmak ve karbon emisyonlarının verdiği zarara ilişkin farkındalığı yükseltmek için dünya çapında bir harekete evrildi.2
Dünyada 2019 yılında yaklaşık 50 milyar ton sera gazı emisyonu3 salımı gerçekleşmiştir. Karbondioksit, bu sera gazı emisyonlarının yaklaşık %74'üne tekabül etmektedir.4 Karbondioksit salımının en önemli kaynağı ise insan kaynaklı petrol ve kömür gibi fosil yakıt tüketimidir. 2020 yılında dünya genelinde fosil yakıt ve sanayi yaklaşık olarak 35 milyar ton karbondioksit salımı yapmıştır. 2020'de Çin 10.7 milyar ton, ABD 4.7 milyar ton, Avrupa Birliği 2.6 milyar ton, Hindistan 2.4 milyar ton ve Rusya 1.6 milyar ton fosil yakıt ve sanayi kaynaklı karbon emisyonu salmıştır. Bunlar arasında ilk üçünün gerçekleştirdiği fosil yakıt ve sanayi kaynaklı karbon emisyonu dünya toplamının %50'sini aşmaktadır.5
Ülkenin toplam emisyonunun nüfusuna bölünmesiyle elde edilen kişi başı karbon emisyonlarına bakıldığında ise ülke sıralaması biraz daha farklıdır. Üretim odaklı emisyonlar dikkate alındığında kişi başı en fazla karbon emisyon üreticilerinin petrol üreten ülkeler olduğu görülmektedir. 2020'de kişi başı 37 ton ile Katar'ın ilk sırada yer aldığı ülke sıralamasında yaklaşık ilk 10-13 ülke petrol ve kömür üreticisidir. ABD ve Kanada ise kişi başı 14 ton ile sıralamada 14'üncü ve 15'inci olmuştur. Toplamda karbon emisyonunda birinci sırada olan Çin ise nüfusunun büyüklüğü sebebiyle 7 tonluk kişi başı emisyon salımıyla sıralamada oldukça gerilere düşmüştür. Son sıralarda ise kişi başı karbon emisyonu 0.3 tona kadar düşen Afrika ülkeleri yer almaktadır.
Şekil 1: Gömülü karbon emisyon ticareti, 2019
Kaynak: Global Carbon Project & Our World in Data (https://ourworldindata.org/co2-and-other-greenhouse-gas-emissions)
Diğer taraftan ticari akışlar dikkate alınarak emisyonlar tüketim odaklı olarak da hesaplanabilmektedir. Tüketim odaklı emisyon hesaplamasında ürün ithalse, ürünün üretim aşamasında saldığı karbon emisyonları hesaplamaya eklenmektedir. Tam tersine ürün ihraç ediliyorsa üretimi esnasında salınan karbon çıkarılmaktadır. Yukarıdaki Global Carbon Project verisine dayanarak hazırlanan Our World in Data kaynaklı grafikte 2019 yılı için ticarette gömülü karbon emisyonlar gösterilmektedir. Kırmızı ile gösterilen ülkeler net karbon ithalatçılarıdır. Diğer bir deyişle gömülü karbon emisyon ithalatı ihracatından daha fazla olan ülkeleri göstermektedir. Örneğin, Almanya için bu değer %15.93 olup ulusal emisyonlarının %15.93'ine eş değer karbon emisyonu ithal ettiğini göstermektedir. Bu da Almanya'nın tüketimi temel alınarak hesaplanan emisyonlarının, üretimleri temel alınarak hesaplanan emisyonlarından %15.93 daha fazla olduğunu göstermektedir. Mavi ile gösterilen ülkeler ise net karbon ihracatçılarıdır. İthal ettiği karbon gömülü ürünlerden daha fazlasını ihraç etmektedir. Örneğin Çin'in -%9.98 değeri, net karbon ihracatının ulusal emisyonlarının %9.98'una denk geldiğini göstermektedir. Çin'in tüketim odaklı emisyonu üretim odaklı emisyonundan %9.98 daha azdır.6 2019 rakamlarına göre Türkiye'nin değeri ise -%0.16'dır. Yani ithal ettiği karbon gömülü ürünlerden hafifçe daha fazlasını ihraç etmektedir.
Türkiye'nin sera gazı envanteri TÜİK tarafından derlenmekte olup en güncel rakamlar 30 Mart 2022'de yayınlanmıştır. TÜİK Sera Gazı Emisyon İstatistikleri'ne göre Türkiye'nin 2020 yılı toplam sera gazı emisyonu bir önceki yıla göre %3.1 artışla 523.9 milyon ton; kişi başı toplam sera gazı emisyonu ise 6.3 ton karbon eşdeğeri olarak hesaplanmıştır. Bunun %70.2'sine tekabül eden 367.6 milyon ton karbon eşdeğeri ise enerji sektöründen kaynaklanmaktadır.7
Kaynak: TÜİK
Ortalama atmosfer sıcaklığı artışının sanayi öncesi döneme nazaran 2°C'nin altında tutulmasını ve 1.5°C ile sınırlandırılmasını hedefleyen Paris Anlaşması'nın kabulünden beri birçok ülke karbonsuzlaşma yolunda taahhütlerde bulunmuş ve “net sıfır” hedefi koymuştur. toplam emisyonların %70'inden fazlasını gerçekleştirmekte olan - Çin, ABD ve AB gibi büyük karbon üreticileri de dâhil olmak üzere- 70'ten fazla ülke “net sıfır” karbon hedefi açıklamış durumdadır.8
Türkiye de 2053 yılına kadar net sıfıra erişmeyi hedeflemektedir. Ayrıca Paris Anlaşması'nın baz aldığı ülkelerin kendi hazırladıkları sera gazı emisyon azaltımlarına dair beyanı olan Ulusal Katkı Beyanı çerçevesinde Türkiye sera gazı emisyonlarını referans senaryoya kıyasla 2030 yılına kadar artıştan %21 azaltmayı öngörmektedir.9 Haziran 2022'de yayınlanan Dünya Bankası raporu10, Türkiye'nin coğrafi, iklimsel ve sosyoekonomik koşulları değerlendirildiğinde iklim değişikliğinin etkilerine karşı diğer OECD ülkeleriyle kıyasla daha kırılgan olduğunu göstermektedir. Rapora göre Türkiye, 2053 net sıfır emisyon hedefine ulaşabilecektir ancak bu birçok sektörde dönüşüm gerektirecektir. Çevre Bakanlığı'nın isminin geçtiğimiz aylarda Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı olarak değişmesi bu açıdan olumlu bir adım olarak değerlendirilmektedir. Bu dönüşüm enerji sektörünün karbonsuzlaştırılmasını, binalarda enerji verimliliği ve elektrifikasyon önlemlerini, ulaştırmada mod değişimi, binalarda enerji verimliliği ve elektrifikasyon önlemlerini, orman alanlarından karbon tutulumunu artırmayı, sanayi tesisleri, tarım, atık yönetimi ve su yönetimi konularında yatırım ve emisyon azaltma çabalarını içermektedir.
[1] https://clc.fi/zero-emissions-day/
[2] https://greenmachines.com/the-importance-of-zero-emissions-day/
[3] Karbondioksit (CO2), metan (CH4), nitröz oksit (N2O), hidroflorokarbonlar (HFCs), perflorokarbonlar (PFCs), sülfürhekza florid (SF6) gibi gazlarından oluşan ve atmosferde ısı tutma özelliğine sahip bileşiklere sera gazı denir.
[4] https://ourworldindata.org/greenhouse-gas-emissions
[5] https://ourworldindata.org/co2-dataset-sources & https://essd.copernicus.org/articles/14/1917/2022/
[6] https://ourworldindata.org/co2-emissions#consumption-based-trade-adjusted-emissions
[8] https://www.un.org/en/climatechange/net-zero-coalition
[9] https://unfccc.int/sites/default/files/NDC/2022-06/The_INDC_of_TURKEY_v.15.19.30.pdf